Aart Terpstra - Ton Schuringa

     0   

          MESOLITHICUM IN DE LAGE LANDEN?

     3   Vanaf zo'n twaalf tot ruim tienduizend jaar geleden
          -dit tijdvak wordt genoemd het Tardi-Glaciaal-
          Vlak na de Würm, de laatste ijstijd tot op heden

     6   Werd het klimaat heel langzaam steeds een beetje beter
          Het was nog niet zo om te juichen allemaal
          Want het proces verliep nog verre van massaal
          De ijskap slonk per jaar misschien maar een paar meter
          (er waren jaren bij dan ging het nóg discreter)
          Toch was het onmiskenbaar en op wereldschaal

     5   Het 'Nederland' van toen was groter dan vandaag de dag
          Omdat het zeeniveau veel lager stond dan nu
          Het was er onherbergzaam, opgevroren, leeg en kaal
          Geen biotoop voor een beschaafd individu
          Maar dat veranderde geheel door de klimaatsomslag

     7   De permafrost verdween heel langzaam uit de grond
          En ruige, schaarsbeboste steppen resulteerden
          Dit landschap trok de grote rendierkudden aan
          Die juist zo'n karige omgeving ambieerden
          En die al eerder op de loop waren gegaan
          Omdat het in het zuiden steeds maar warmer werd
          (een rendier vindt gebrek aan luxe zeer gezond)

     5   De jagersvolken reisden trouw de rendierkudden na
          Zij leefden van het vlees, de botten en de huiden
          Hun lot was sterk verweven met dat van het toendra-hert
          En daarbij werden zij belaagd vanuit het zuiden
          Door nieuwe volken uit de warme territoria

     9   Er is veel teruggevonden van die groepen mensen
          Die naar de vindplaats van hun sporen zijn vernoemd
          Zoals bijvoorbeeld Hamburg, Ahrensburg of Tjonger
          (met zulke namen word je zeker niet beroemd)
          Het leven was toen hard: veel ziekte, kou en honger
          De jacht was lang en zwaar, de wapens primitief
          De mensen stierven vroeg, en eerder en veel jonger
          Want ook de wolven zorgden nog voor ongerief
          Ze hadden dus hun goden heel wat te verwensen

     5   Hoewel die mensen leefden in het Tardi-Glaciaal
          Was hun cultuur in feite nog Paleolitisch
          Zij waren op de jacht op kuddedieren ingericht
          Dus waren jachttechniek en wapens minder kritisch
          Het leefpatroon nomadisch en de welvaart marginaal

          MESOLITHICUM IN DE LAGE LANDEN!

     9   Dan wordt het drieëntachtighonderd jaar v.C.
          En dan begint het zogenoemde'Holoceen
          Dat voortduurt tot het tegenwoordig tijdsgewricht
          Dit gaat van start met culturele fase één:
          Zo komt de Midden-Steentijd eindelijk in zicht
          (wij vinden 'Mesolithicum' wat beter bekken
          en ook misschien wat consequenter in het licht
          van wat vooraf ging, want het kan verwarring wekken;
          maar Midden-Steentijd mág, daar zitten wij niet mee)

     1  

     9   Het postglaciale tijdperk zette krachtig door
          En de veranderingen waren daar ook naar:
          Een relatieve stijging van het zeeniveau
          -zo'n zestig centimeter in de honderd jaar-
          Deed heel veel land verdwijnen onder H2O
          (er was bijvoorbeeld nog geen Noordzee vóór die tijd)
          Zesduizend jaar v.C. ontstond een status quo
          En was de kustlijn van vandaag de dag een feit
          Maar ook op land deden zich revoluties voor

     5   De toendra's werden ingeruild voor open boslandschap
          Geheel gedomineerd door berken en door dennen
          En later, door de toegenomen warme vochtigheid
          Ontstonden grote wouden, veenmoerassen, vennen
          En had de mens nog slechts vermoeden van een poolijskap

     3   De rendierkudden trokken verder naar het noorden
          Door een gedeelte van de jagers begeleid
          Op zoek naar nieuwe permanente toevluchtsoorden.

     0   

          DAT IS LEKKER!

     9   De nieuwe habitat trok nieuwe dieren aan
          De bossen hielden eland, edelhert en ree
          Benevens oerrund, bruine beer en everzwijn
          De zeehond leefde voor de kust in de Noordzee
          En langs rivieren had de otter zijn domein
          De mensen hoefden niet meer constant rond te trekken
          Men kon veel voedsel vinden op een klein terrein
          Er was zo veel verschillend wild op zo veel plekken
          Ze moesten soms zo'n dier gewoonweg laten staan

     2  

     1  

     8   We vallen nu misschien een beetje in herhaling
          Want waterwild was al hiervoor gesignaleerd
          Maar soorten eend als pijlstaart, smient en wintertaling
          En soorten vis als zalm, steur, zeeforel en paling
          Behoren zeker expliciet gememoreerd
          Want hun bestaan heeft eveneens geresulteerd
          In een gestage, langzaam voortschrijdende daling
          Van de buit-reistijd-ratio (of omgekeerd?).

          EN HET LOOPT NIET WEG

     6   Ook aan gewassen deden mensen zich tegoed
          De schijf van vijf was weliswaar nog geen concept
          Zoals waarmee wij tegenwoordig zijn behept
          Maar in het voorjaar was er groen in overvloed
          En at men wilde zuring en melganzevoet
          En als het onkruid na de zomer was verlept

     1  

     2  

     7   Dan bracht het herfstseizoen een overdaad aan vruchten
          (denk hier aan hoogstamfruit als kersen, appels, peren
          Of aan zacht bosfruit, zoals vlierbessen en bramen)
          En daarbij bleef de mens van alles uitproberen
          Zo leerde hij het voedsel-roosteren met name
          Waardoor hij eikels eten kon en hazelnoten
          En van de winterschaarste niets meer had te duchten

     3   Hiermee is dan een oppervlakkig onderzoek
          Naar Mesolithische diëten afgesloten
          U heeft alleen nog iets tegoed over de snoek.

          ESOX LUCIUS

     8   Als wetenschappers naar de prehistorie kijken
          Dan zoeken zij vaak naar verschijnselen waaraan
          Zij indirect hun theorieën kunnen ijken:
          Een indicator die hen kennis aan kan reiken
          Omtrent wat zich er feitelijk heeft voorgedaan
          Dus impliciet hoe het de mensen is vergaan
          Ook als daarna vele millennia verstrijken
          En juist de snoek heeft daarvoor mede borg gestaan

     1  

     9   De snoek werd in die tijd beschouwd als lekkernij
          Nu weet u, net als wij, dat juist zoetwatervissen
          Tot aan hun nek zijn volgestouwd met scherpe graten
          En dat geeft bij consumptie grote ergernissen
          Dat had men echter toen nog niet zo in de gaten
          (bedenk daarbij dat hun IQ wat lager lag)
          Zodat die stumperds nietsvermoedend snoeken aten
          Niet af en toe, maar soms wel meerdere per dag
          Daardoor ontstond een intensieve visserij

     3   Nu heeft een snoek een hard gehemelte dat niet
          -of tergend langzaam- tot ontbinding overgaat
          En daardoor lag een mooie rol in het verschiet

     2  

     6   Wanneer je in je opgraafput te scheppen staat
          En stuit op het palatum durum van een snoek
          En nog op honderdvijftig méér na wat gezoek
          Dan heb je in één oogopslag als resultaat
          De mensen uit die tijd betrapt op heterdaad
          (en weer een hoofdstuk voor je nog te schrijven boek)

     1  

     1  

     7   Aan dat palatum zijn veel metingen gedaan:
          De lengte in verhouding tot de hele vis
          Is voor een oude snoek 1 staat tot 6.8
          Terwijl het ruim 5/6 van de dikte is
          Met het quotiënt, verheven tot de derde macht
          Verkrijgen wetenschappers keurige tabellen
          Die in artikelen en boeken prachtig staan

     9   Daarnaast kan het gehemelte ons ook vertellen
          In welke maand de snoek precies is doodgegaan
          Want het palatum heeft een jaarringenstructuur
          (net als een eendenmossel of een sierplataan)
          Als snoeken paaien houden zij een hongerkuur
          Die periode loopt normaal van maart tot mei
          En daarna vang je er zo'n honderd in het uur
          Dus juni was een topmaand in de visserij
          Toch fijn dat wetenschappers dat kunnen voorspellen

     3   Nu gaan twee Leidse onderzoekers separaat
          Hetzelfde meten aan de kieuwplaat bij forellen
          Nou ja, enfin, dat houdt ze wel weer van de straat.

     1  

     0   

          EERST VANGEN

     5   Wij hebben eerder in dit hoofdstuk vluchtig aangestipt
          Dat de antieke jachttechniek niet meer voldeed:
          De dieren in de bossen leefden veelal solitair
          Beperkt besluipbaar door het dichte bladerkleed
          En door de schutkleur werden hun contouren nondescript

     1  

     1  

     8   Voor jacht op land werd pijl en boog zeer populair
          Terwijl men juist op vissen jaagde met een speer
          Dus waren scherpe speer- en pijlpunten primair
          Maar bot- en steenbewerking was nog heel precair
          Toch, opgejut door een vooruitgangsatmosfeer
          Bewijst de mens ondubbelzinnig, keer op keer
          Dat hij zichzelf snel op kan werken tot expert
          (met vaak meer eigendunk dan Onze-Lieve-Heer)

     5   Een speer bezat een punt van twintig centimeter lang
          Die was getand, uit been of uit gewei gesneden
          En met behulp van berkenpek aan een stuk hout geschacht
          Een goede pijlpuntmaker werd bijkans aanbeden
          (en daarbij onophoudelijk bestolen, ben ik bang)

     4   Er werden vishaakjes gemaakt van scherven steen
          U denkt: een beetje vis prikt daar toch wel doorheen?
          Maar na de ramadan zijn snoeken ondoordacht:
          In alles wat hun vreemd is bijten ze meteen

     8   Er werd sporadisch al gevist met staande netten
          Gemaakt van touw uit lindenbast en wilgentenen
          Bij Praestelyngen vond men honderden skeletten
          Van snoeken die bij Maglemose feestbuffetten
          Bij bosjes in de Maglemosermaag verdwenen
          (o, tussen haakjes: Maglemosers zijn Noord-Denen)
          Bij al die snoeken trof men lindentouwpakketten
          Waardoor geleerden daar die functie aan ontlenen.